بررسی علت مرگ مهسا امینی و دخالت گشت ارشاد از بعد حقوقی
دستگیری مهسا امینی؛ تجمعات و اعتراضات پس از آن
حادثه فوت مهسا امینی خشم جامعه عمومی را تا حد زیادی برانگیخت. پس از توییت‌ها، پست و استوری‌های مکرر در شبکه‌های اجتماعی، در برخی شهرها از جمله تهران، رشت، گرگان، سنندج، مهاباد و کرج نیز مردم اعتراض خود را با برگزاری تظاهرات نشان دادند. در حال حاضر آخرین اخبار به نشست خبری با حضور فرمانده نیروی انتظامی تهران بزرگ برای بررسی جزئیات این حادثه تلخ اختصاص دارد. اما آنچه که کمتر بدان پرداخته شده، ابعاد حقوقی این ماجراست؛ در این مقاله با نگاهی حقوقی به بررسی سیر دستگیری تا فوت این دختر ۲۲ ساله سقزی از زبان وکیل پایه یک دادگستری، روح‌الله طاهری‌فرد می‌پردازیم.
ماجرا و داستان مهسا امینی و گشت ارشاد چه بود؟
مرحومه مهسا امینی (۱۴۰۱-۱۳۷۹) روز سه‌شنبه ۲۲ شهریور ماه سال جاری، پس از دستگیری در حوالی مترو شهید حقانی توسط مأموران گشت ارشاد به علت حجاب نامناسب، توسط ون‌های گشت به ساختمان پلیس امنیت اخلاقی در خیابان ورزا برده شد تا در کلاس‌های توجیهی شرکت کند. اما ساعاتی بعد به علت عارضه قلبی توسط اورژانس به بیمارستان کسری منتقل شد و سه روز بعد در تاریخ ۲۵ شهریور جان باخت. به گفته پرشکان، علت مرگ وی ایست قلبی بوده است.
تقطیع فیلم دوربین‌ها در زمان مرگ مهسا امینی
پس از گمانه‌زنی‌های بسیار در مورد علت فوت که به اعتقاد برخی ناشی از ضرب و جرح بود، پلیس فیلم دوربین‌های مداربسته را منتشر کرد که نشانی از برخورد فیزیکی نداشت. البته به اعتقاد برخی، از آنجایی که هنگام ورود مرحومه به داخل ساختمان، با توجه به پنجره‌‌ها ساعاتی از روز بوده و هنگام پیش‌آمد عارضه قلبی هوا تاریک شده، فیلم دوربین‌ها ابتدا تقطیع و سپس منتشر شده است.
توضیحات سردار رحیمی درباره مرگ مهسا امینی
در نشستی که اخیرا با حضور سردار حسین رحیمی فرمانده انتظامی تهران بزرگ، پیرو مرگ مهسا امینی صورت گرفت، بیان شد که پوشش و لباس او هنگام دستگیری، با آنچه در دوربین‌ها نمایش داده شده متفاوت بوده است. همچنین حسین رحیمی گفت ۹۰ درصد مخاطبان گشت ارشاد تنها تذکر می‌گیرند و ۹ درصد آن‌ها به داخل ون هدایت شده و تنها ۱ درصد راهی مقر می‌شوند.
وی همچنین افزود: گشت امنیت اجتماعی و اخلاقی کار ایجاب می‌کند و حتی کسانی که شئونات را رعایت نکنند خلاف مرتکب شده اند مثل خلاف رانندگی…
در صورتی که طبق گفته وکیل پایه یک دادگستری گروه حقوقی قرار، چنین مقایسه‌ای معقول نمی‌باشد.
علت مرگ مهسا امینی چه بود؟
۱. ضرب و شتم مهسا امینی قتل عمد است؟
اولین روایتی که از ساعات ابتدایی انتقال وی به بیمارستان به گوش رسید، ضرب و شتم با باتوم بود. البته این روایت به سرعت تکذیب شد. به هر حال در صورتی که مرگ وی به علت برخورد باتوم با سر ایشان بوده باشد، طبق بند ب ماده ۲۹۰ قانون مجازات اسلامی، قتل عمد محسوب می‌شود. چراکه مرتکب، عمدا کاری را انجام داده که نوعا موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن می‌گردد، هرچند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن را نداشته باشد ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعا موجب آن جنایت یا نظیر آن می‌شود.
۲. مهسا امینی چگونه درگذشت؟
اما روایت دوم که مربوط به سکته قلبی ناشی از ترس می‌باشد، از اعتبار بیشتری برخوردار است. این روایت را می‌توان از دو دیدگاه حقوقی بررسی نمود؛ اول آنکه سکته قلبی وی به علت رفتار و گفتار مأمورین نیروی انتظامی باشد. برای مثال شنیدن جمله “باهات کاری میکنم تا عمر داری یادت نره، یه کاری میکنم جنازتو از اینجا ببرن بیرون” ممکن است برای هر شخصی رعب‌آور به نظر بیاید و منجر به فوت شود. بنابراین اگر سکته قلبی مستند به رفتار و گفتار مأمور نیروی انتظامی باشد وی در آن دخیل خواهد بود و ممکن است طبق تشخیص محاکم قضائی، قتل شبه عمد رخ داده باشد.
دیدگاه حقوقی دوم بیان می‌دارد که رفتار و گفتار مأمور نیروی انتظامی تاثیری در مرگ خانم مهسا امینی نداشته است. برای مثال جمله “این چه وضعیه آخه؟ چرا شالتو درست نمیندازی؟” موجب سکته قلبی هیچ کس نخواهد شد؛ در این فقره، مرگ طبیعی رخ داده است و فرد مأمور در آن دخیل نیست.
توجه: هیچ یک از مکالمات گفته شده واقعی نمی‌باشد.
آیا گشت ارشاد قانونی است؟
در ابتدای امر لازم است بدانیم ماهیت گشت ارشاد در واقع نیروی انتظامی است. یعنی به آن دسته از مأمورینی که امنیت اخلاقی را تأمین می‌کنند، واژه گشت ارشاد اطلاق می‌شود. طبق تبصره ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی، بی‌حجابی شرعی جرم محسوب می‌شود (البته در رابطه با میزان و کم و کیف حجاب شرعی ابهاماتی وجود دارد) و از آنجا که پلیس شاهد وقوع جرم است، خود را موظف می‌داند که به ماجرا ورود کند. اما بحثی که در اینجا مطرح می‌شود، عبارت ضابطین دادگستری می‌باشد. در آیین دادرسی کیفری، پلیس به دو دسته نیروهای معمولی و ضابطین دادگستری تقسیم می‌شود. ضابطیم دادگستری افرادی هستند که آموزش‌های خاصی دیده و حیطه اختیارات بیشتری نسبت به سایر نیروها دارند. ماده ۴۴ و ۴۵ قانون آیین دادرسی کیفری بیان می‌دارد هنگام وقوع جرم مشهود، ضابطین دادگستری می‌توانند بدون اجازه از دادستان، اقداماتی را انجام دهند. بنابراین مأمورین گشت ارشاد تنها در صورتی می‌توانند اقدام به بازداشت افراد بدحجاب نمایند که کارت ضابطین دادگستری را داشته باشند؛ در غیر این صورت اقدام آن‌ها غیرقانونی می‌باشد.
در نهایت تاریخچه پیدایش گشت ارشاد را می‌توان مصوبه ۴۲۷ شورای فرهنگ عمومی در تاریخ ۱۳/۱۰/۱۳۸۴ دانست که در پی آن ۲۱ دستورالعمل برای نیروی انتظامی تعیین شد.
